گام هایی برای انقلابی شدن فضای دانشگاه ها- علی شیخ الاسلامی*

مقام معظم رهبری اخیرا در ضیافت افطاری با اساتید دانشگاه و دانشگاهیان فرمود: ‘نباید در دانشگاه ها فضای اجبار و زور و امنیتی بوجود آید بلکه باید فضای انقلابی و تدین را با کار طبیبانه و خردمندانه بوجود آورد.’
دانشگاه به دلیل حضور دانشجویان از پویایی برخوردار بوده و همواره سرزندگی و شادابی را در خود دارد. دانشجویان به دلیل شرایط خاص دوران دانشجویی سوالات و مطالبات زیادی دارند و شور جوانی سبب می شود، با شور و هیجان، پیگیر مطالبات خود باشند.
دانشجویان در دوران دانشجویی دوست دارند مشکلات جامعه را حل کنند و شور و نشاط زیادی دارند تا اصلاح گری کنند. نوع مواجهه با مطالبات دانشجویان و شیوه پاسخگویی به سوالات و خواسته های آنها باید ویژگی های خاصی داشته باشد تا بتواند کمک کند. دانشجویان در کنار شور و هیجان جوانی و تلاش برای اصلاح گری، در مسیر رشد و کمال قرار گیرند و بتوانند جامعه را نیز اصلاح کنند.
در صورتی که این برخورد و پاسخگویی شیوه مناسبی نداشته باشد، نتیجه معکوس خواهد داشت و کمکی به رشد دانشجو و دانشگاه و به تبع آن جامعه نمی کند، بسیاری از مشکلات جامعه در دانشگاه مورد بررسی قرار می گیرد و راهکارهای حل آن در دانشگاه می تواند تهیه و تنظیم شود.
دانشگاه هدایتگر جامعه است و اگر دانشجو و دانشگاه مسیر درستی در سیر حرکت خود داشته باشد، جامعه را نیز در مسیر درست پیش خواهد برد و در صورتی که دانشگاه از مسیر خارج شود، جامعه نیز از مسیر خارج می شود.
اما چگونه می توان دانشگاه را در مسیر درست حرکت داد و فضای دانشگاه را انقلابی و متدین کرد؟
از منظر روانشناختی، باید توجه داشته باشیم که فضای انقلابی و متدین با زور و اجبار و امنیتی کردن دانشگاه قابل ایجاد نیست و این روش ها نه تنها کمکی به ایجاد چنین فضایی نمی کند بلکه بر عکس باعث دور شدن دانشجو و دانشگاه از آن می شود.
در علم روانشناسی مشخص شده که هیچ فردی را بدون خواست درونی نمی توانیم تغییر دهیم در واقع اگر فردی نخواهد تغییر کند، هیچ نیروی بیرونی نمی تواند او را تغییر دهد.
همچنین اجبار و تحمیل هیچگاه نمی تواند باعث پایداری یک رفتار اجتماعی شود از این رو برای پایدار شدن یک رفتار باید درونی سازی آن به درستی انجام شود.
اولین گام برای ایجاد فضای انقلابی در دانشگاه، تقویت هویت دانشگاه و دانشجوست، ما باید شاخصه های دانشگاه انقلابی و متدین را تبیین و به دانشگاه و دانشجو در این راستا هویت بخشی کنیم.
بهترین راهبرد در این زمینه توجه به سخنان مقام معظم رهبری در زمینه شاخصه های انقلابی بودن است.
ایشان برای انقلابی بودن پنج شاخص را برمی شمارند:
* پایبندی به مبانی و ارزش های اساسی انقلاب
* هدف‌گیری آرمان های انقلاب و همّت بلند برای رسیدن به آنها
* پرهیز از تنبلی و محافظه‌کاری و نا امیدی
* تسلیم نشدن در برابر فشارها
* حرکت به سمت پیشرفت و رضایت ندادن به وضع موجود
از این رو باید تلاش کرد تا دانشگاه و دانشجو این پنج شاخص را بعنوان شاخص های هویتی خویش بشناسد و تمام تلاش خود برای دستیابی به این شاخص ها را داشته باشد.
دومین گام برای ایجاد فضای انقلابی در دانشگاه، از بین بردن فضای امنیتی، فشار و اجبار و تحمیل است، باید اجازه داد گروه های مختلف فکری که اساس انقلاب و نظام را قبول دارند در دانشگاه آزادانه فعالیت کنند و زمینه حضور این گروه ها در دانشگاه تسهیل شود.
باید اجازه داد، نظرات و اندیشه های مختلف در دانشگاه مطرح و با بررسی دقیق مبانی آنها، نظریه های جدید و سازنده از دل آنها استخراج شود.
دانشجو در فضای آزاد فکری، بهتر به سمت انقلابی شدن پیش خواهد رفت و وجود فضای بسته و امنیتی نه تنها کمکی به انقلابی شدن دانشگاه نمی کند بلکه آن را به سمت مخالفت با انقلاب پیش خواهد برد.
دانشگاه ها باید اجازه دهند، فضای بسته به فضای باز تغییر یابد و اقدامات اجباری و تحمیلی تا حد ممکن حذف شود تا دانشجویان احساس نکنند، در فضای بسته ای قرار دارند و نمی توانند هیچ حرف یا سخن مخالفی بر زبان برانند.
سومین گام برای ایجاد فضای انقلابی در دانشگاه، راه اندازی کرسی های آزاد اندیشی و گسترش جلسات بحث و پرسش و پاسخ است، رهبر معظم انقلاب سالها پیش بر راه اندازی این کرسی ها در دانشگاه ها تاکید داشتند و حتی بررسی مفاهیمی چون ولایت فقیه را نیز در این کرسی ها جایز دانستند ولی متاسفانه دانشگاه ها توجه درستی به منویات معظم له نکردند و تاکنون شاهد شکل گیری این کرسی ها نبوده و نیستیم.
وقتی فضای بحث و تضارب آرا در دانشگاه فراهم و گروه های مختلف فکری بتوانند وارد این فضا شوند و به بیان نقطه نظرات خود بپردازند، دانشجویان فرصت پیدا می کنند تا با بررسی نظرات گوناگون و بیان پرسش های خود به نقاط ضعف و قوت این گروه ها بپردازند و بهترین تفکر را برگزینند.
این روش مبتنی بر آموزه های قرآنی ما نیز است که می فرماید: فبشر عبادی الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه.
وقتی دانشجو فرصت پیدا کند تا سوالات ذهنی خود را در فضای دانشگاه مطرح، ابهامات خویش را بیان کند و اساتید نیز با بیانی منطقی و علمی به پاسخگویی این سوالات و ابهامات بپردازند، دانشجو به سمتی پیش می رود که از پشتوانه فکری و علمی قوی تری برخوردار باشد.
ما مدعی هستیم که اسلام از پشتوانه فکری و نظری قوی برخوردار است و قطعا می تواند در چنین فضایی با پاسخگویی به سوالات، حقانیت خویش را به راحتی مشخص و زمینه گرایش جوانان و دانشجویان به سمت دین فراهم شود.
گام چهارم در ایجاد فضای انقلابی در دانشگاه ها، ایجاد همدلی و همزبانی است، مسئولان دانشگاه ها باید با همدلی با دانشجویان و شنیدن سخنان و مطالبات آنها کمک کنند تا آنها در فضایی مناسب، هیجانات خویش را تخلیه کنند و از سوی دیگر، همه سوالات و ابهامات خود را نیز مطرح و پاسخی خردمندانه و مناسب دریافت کنند.
در قرآن کریم و در سوره بقره هنگامی که خداوند داستان خلقت انسان را بیان می کند، می فرماید: فرشتگان از خداوند سوال کردند که چرا می خواهی موجودی را بیافرینی که در زمین فساد و تباهی خواهد داشت و خداوند نیز با پاسخی مناسب ایشان را متقاعد می سازد.
دقت در این آیات بر ما روشن می سازد که سوال کردن و پاسخگویی خردمندانه به آن از سنت های الهی است بنابراین باید زمینه ای فراهم ساخت تا افراد بتوانند تمام ابهامات و سوالات خویش را مطرح کرده و با پاسخی مناسب و درخور مواجه شوند.
برای ایجاد بینش در افراد در علم روانشناسی توصیه می شود که ارزش های مراجع مورد احترام قرار گیرد، از دریچه دید وی به مساله و مشکل نگاه شود و با ایجاد سوالاتی در ذهن او، کمک شود تا وی به سمت بینش یافتن نسبت به مشکل پیش رود و وقتی او متوجه شد، مشکل کجاست، تلاش برای تغییر خواهد داشت.
مسئولان دانشگاه نیز باید در دانشگاه ها فضایی از همدلی برای دانشجویان ایجاد کنند و با نگاه آنها به مسایل بنگرند و با همزبانی و همدلی کمک کنند تا دانشجویان بینش خردمندانه ای نسبت به مسایل پیدا کرده و به سمت تغییر پیش روند.
در صورت توجه به این مسایل، قطعا می توانیم شاهد باشیم فضای دانشگاه به سمت انقلابی و متدین شدن پیش خواهد رفت.