ارتقای کیفیت و اثربخشی تولیدات علمی، سیاست اصلی دولت تدبیر است

موضوع تولید علم و نقش آن در ساخت فناوری و تولید ثروت در جامعه همواره به عنوان یکی از سیاست های اصلی کشورها به خصوص کشورهای در حال توسعه محسوب می شود، موضوعی که بارها از سوی رهبر معظم انقلاب نیز مورد تاکید قرار گرفته است.
حضرت آیت الله خامنه ای در دیدار اخیر خود(شنبه 29 خردادماه) با استادان دانشگاه‌ها و پژوهشگران، ضمن تاکید بر لزوم افزایش سرعت رشد و پیشرفت علمی در کشور، گفتند: من چندی پیش نیز درخصوص کاهش سرعت رشد علمی تذکر دادم زیرا سرعت کم شده است و برای جبران فاصله عقب ماندگی علمی چاره ای جز افزایش سرعت رشد علمی وجود ندارد.
حضرت آیت الله خامنه ای به گزارش های برخی پایگاه های استنادی و مجلات معتبر دنیا در خصوص پیشرفت های علمی ایران اشاره کردند و افزودند: در این گزارش ها به پیشرفت های علمی ایران با عباراتی همچون «پیشرفت های ایران خیره کننده است»، «ایران قدرت نوظهور علمی است»، «ایران به دنبال تبدیل اقتصاد منبع محور به اقتصاد دانش محور است»، و «پیشرفت های ایران در سلول های بنیادی، علوم هسته ای، هوا – فضا، تبادل انرژی و فناوری اطلاعات» اشاره شده است که باید این واقعیت ها به نسل جوان منتقل شود تا آنان ضمن احساس هویت، به ایرانی بودن خود نیز افتخار کنند.

** دولت در کنار افزایش کمیت، به دنبال کیفیت و اثربخشی علم است
معاون پژوهشی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری روز چهارشنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا، با اشاره به اهمیت پیگیری رشد کمی و کیفی تولیدات علمی، اظهار کرد: ما نیاز داریم که هم کیفیت و اثربخشی علم در تولید ثروت و ارزش افزوده در اقتصاد کشور و هم کمیت را افزایش دهیم و این دوبخش باید در کنار هم پیگیری شود. در حال حاضر سیاست اصلی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری همین است.
وحید احمدی با اشاره به این که تاکید رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز همواره بر اثرگذاری علم بر توسعه اقتصادی کشور و زندگی مردم استوار بوده است، گفت: این موضوعی است که در حال حاضر از جمله اساسی ترین سیاست های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است.
وی افزود: البته اگر تولیدات حوزه علوم انسانی افزایش و به این مجموعه وارد شود و بتوانیم مجلات این حوزه را ارتقا دهیم، تعداد مقالات ما بار دیگر افزایش چشمگیرتری می یابد که تلاش ما نیز همین است.

** هدف اصلی دولت ایجاد ارتباط تنگاتنگ بین دانشگاه و صنعت است
معاون پژوهشی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با تاکید بر این که ورود به دنیای ثبت اختراع و تولید فناوری و عرضه آنها برای رفع معضلات اجتماعی مردم و ورود علم و تحقیقات به صحنه صنعت و تولید فناوری مورد تاکید دولت یازدهم است و خوشبختانه وضعیت قابل قبولی داشته است، گفت: البته باید تلاش بیشتری کنیم همان طور که رهبری اشاره کردند، هم در کمیت و هم در ورود علم به صحنه تولید فناوری و تولید دانش فنی و بهبود اقتصاد کشور تلاش بیشتر شود و ارتباط صنعت و دانشگاه هم افزایش یابد.
وحید احمدی در پاسخ به پرسشی درباره برنامه های وزارت علوم در راستای اثربخشی تولیدات علمی در اقتصاد کشور، به اجرای برنامه های در زمینه ایجاد ارتباط تنگاتنگ بین دانشگاه و بخش صنعت اشاره کرد و گفت: درحال حاضر با وزارتخانه های بزرگ کشور که نقش آنها در اقتصاد کشور پررنگ است، مانند وزارت نفت، صنعت و معدن، نیرو و دفاع قرارداد و تفاهمنامه امضا شده است.
وی انعقاد قرارداد 9 دانشگاه کشور با وزارت نفت به ارزش 10هزار میلیارد ریال را یکی از قراردادهای مهم بخش صنعت و دانشگاه عنوان کرد و گفت: توسعه و تحقیقات و فناوری حوزه بالادستی و ازدیاد برداشت نفت از میادین و پایگاه های نفتی هدف اصلی این تفاهمنامه است که با همکاری دانشگاه ها شروع شد و شرکای خارجی نیز برای انجام این پروژه های بزرگ در سطوح داخلی و حتی بین المللی تعیین شده اند.
معاون پژوهشی وزیر علوم افزود: همچنین در بخش پایین دست نفتی نیز در حوزه گاز و پتروشیمی و پالایش و پخش، قراردادی بین 12 مرکز دانشگاه و مرکز پژوهشی با شرکت های حوزه وزارت نفت قراردادی به ارزش 9 هزارمیلیارد ریال( 900 میلیارد تومان) منعقد شده که در حال انجام و پیگیری است.
احمدی اظهارکرد: ضمن این که دانشگاه ها در حال همکاری با مجموعه وزارت دفاع برای انجام بیش از هزار و 100 پروژه در مقیاس های مختلف به ارزش 2 هزار میلیارد ریال(200 میلیارد تومان) هستند و خیلی از این پروژه ها تمام شده و به نتیجه رسیده است.
وی ادامه داد: با وزارت نیرو نیز در حوزه انرژی و توسعه حوزه های مختلف قرارداد و تفاهمنامه بسته شده است و بحث حمایت از پایان نامه ها و پروژه های مشترک برای صنعت نیز همین حالت است.
معاون پژوهشی وزیر علوم افزود: بنابراین تلاش ما این بوده است که این ارتباط باعث شود پروژه ها وارد دانشگاه شوند، دانشگاه هم منتفع از صنعت شود، همچنین دانشگاه ها ماموریت گرا شوند و صنعت به توسعه تحقیقات کمک کند، البته به این صورت که بازار را تحریک کنیم تا مشتاق قرارداد با دانشگاه باشد.
وی ادامه داد: خوشبختانه در سال گذشته، قانون معافیت مالیاتی با همکاری مجلس و دستگاه های ذیربط تصویب شد که در مراکز و شرکت ها و دستگاه هایی که اینها با دانشگاه ها قرارداد می بندند و کار تحقیقاتی دارند، معافیت مالیاتی تا 10 درصد خواهند داشت. در معدن هم همین معافیت وجود دارد و این باعث می شود که بخش تقاضا انگیزه داشته باشد. در داخل دانشگاه هم تغییر آئین نامه، ارتقا و دادن امتیازات بالاتر به پروژه های کاربردی و مرتبط با صنعت باعث شده است که ما در مجموعه دانشگاه ها گرایش جدی برای حرکت به سمت گرفتن پروژه های صنعتی و ارتباط با صنعت داشته باشیم.
احمدی گفت: همینطور در حوزه شرکت های دانش بنیان و توسعه پارک ها که خوشبختانه در سال 94 در نمایشگاه هفته پژوهش فناوری که حدود 3 هزار و 500 دستاورد عرضه شده بود، در طول نمایشگاه قراردادهایی به ارزش 430 میلیارد ریال (43 میلیاردتومان) بین متقاضیان وعرضه کنندگان فناوری منعقد شد، این در حالی است که سال قبل از آن یعنی 93، ارزش این قراردادها حدود 250 میلیارد ریال بود که از گرایش جدی افرادی نشان دارد که عرضه فناوری می کنند و زمینه برای متقاضیان همکاری و تعامل فراهم شده است. .
وی همچنین با بیان اینکه، در حوزه محصولات دانش بنیان نیز بیش از 100 میلیون دلار صادرات به خارج از کشور را شاهد بوده ایم، به حمایت های انجام شده و رشد این شرکت ها اشاره کرد و گفت: تعداد این شرکت ها و فناوری ها در هسته های فناوری پارک ها، حدود 4400 شرکت است که نسبت به دو سال قبل افزایش تقریبا دو برابری داشته ایم.
احمدی با تاکید بر این که تمام تلاش وزارت علوم در حوزه فناوری و همچنین توسعه شرکت های دانش بنیان و فناور، از بین بردن خلاء موجود در چرخه تبدیل علم به فناوری و ثروت و تکمیل این چرخه است، گفت: قطعا ما نیاز بیشتری داریم که این شتاب به خصوص در حوزه فناوری و به ویژه در زمینه تاثیرگذاری علم در اقتصاد و تقاضا و زندگی روزمره مردم بیشتر شود.

**شیب افزایش تولید علم در کشور از سال 1389 روند کاهشی پیدا کرد
معاون پژوهشی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری همچنین با اشاره به کاهش شیب افزایش تولیدات علمی در کشور، گفت: این روند براساس آمارهای بین المللی سال های 89 و 90 آغاز شد که علت آن نیز مسائل مختلفی از جمله برداشته شدن الزام ارائه و نمایه مقاله در آی اس آی برای دفاع از تز دکترا و تغییر آئین نامه است، به طوری که دانشجویان می توانستند با ارائه مقالات در مجلات علمی و پژوهشی معتبر داخل کشور نیز امتیاز دریافت کنند.
وی افزود: هنگامی که ارائه مقاله به مجلات داخلی محدود می شود، به طور حتم بسیاری از مقالات در پایگاه های بین المللی نمایه نمی شوند و تغییر این آئین نامه مبنی بر اینکه ضرورت ندارد حتما آی اس آی نمایه شده باشد، گرچه به مجلات علمی و پژوهشی کمک می کند، اما تعداد نمایه مقالات بین المللی ما را کاهش می دهد و این از سیاست هایی است که در آن دوره بود و هم اکنون هم برقرار است.
وی افزود: از طرفی نیز در حال حاضر برای ثبت طرح های تحقیقاتی امتیازهای بیشتری داده می شود که این نیز خود باعث کاهش مقاله می شود، لذا این یک تیغ دولبه است اگر سیاست را تنها بر افزایش تعداد مقاله بگذاریم، ممکن است در بخش های دیگر آسیب ببینیم.

** کاهش سهم علوم انسانی در ثبت مقالات، عامل اصلی کاهش شیب رشد علمی است
معاون پژوهشی وزیر علوم همچنین گفت: حوزه علوم انسانی حدود 47 درصد از آموزش عالی کشور را در بر می گیرد، اما سهم این علم در تولید و ثبت مقالات در پایگاه های بین المللی چیزی حدود پنج درصد است که در حال حاضر یکی از چالش های ما در این حوزه است.
احمدی افزود: اگر علوم انسانی را بتوانیم ساماندهی و فعال کنیم و تا نقش فعال تری در دنیای بین المللی داشته باشند، به طور قطع تعداد مقالات ما خیلی بیشتر خواهد شد.
وی گفت: به همین منظور سیاست ما در حال حاضر ارتقا نشریات علمی است. خوشبختانه مقالات حوزه علوم انساتی در داخل خیلی زیاد است و بیش از 50درصد مقالات داخلی یعنی از حدود 1200 مجله بیش از 600 مجله در حوزه علوم انسانی است. تلاش ما برای برنامه ریزی و پیگیری آن است که اینها ارتقای بین المللی داشته باشند و بتوانند در پایگاه های بین المللی نمایه شوند، این امر باعث می شود تعداد مقالات ما خیلی افزایش پیدا کند اما در این میان یک نکته وجود دارد.
به گفته وی، اگر به دنبال این باشیم که تنها تعداد مقالات را به لحاظ کمی زیاد کنیم، از یک سو، همه محققان به جای رفتن به دنبال طرح های تحقیقاتی و ثبت اختراع تنها به دنبال افزایش تعداد مقالات خواهند رفت و از سوی دیگر نیز هنگامی که محققان و اساتید به سمت ثبت اختراع و طرح تحقیقاتی می روند، دیگر وقت پژوهش و ارائه مقاله ندارند.
احمدی گفت: در حال حاضر، هنگامی که دانشجویان و اساتید طرح تحقیقاتی ارائه می کنند، 15 امتیاز دریافت می کنند و این درحالی است که این هم وقت زیادی می گیرد و همچنین ممکن است این طرح ها دستاوردی هم نداشته باشند.

**جهت گیری دولت یازدهم در تولید علم مناسب بوده است
معاون پژوهشی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با تاکید بر این که مطابق با برنامه پنجم توسعه و همچنین نقشه جامع علمی کشور، ما باید به لحاظ تعداد ارائه مقاله و کیفیت، مرجعیت منطقه باشیم و همچنین سطح فناوری و تولید دانش فنی و نقش علم و تحقیقات در تولید ناخالص داخلی کشور(GDP) باید به 50 درصد افزایش یابد، گفت: به عبارتی تا پایان برنامه پنجم باید 50 درصد تولید ناخالص داخلی از اقتصاد دانش بنیان باشد و در حوزه علم نیز در دنیا باید جزء کشورهای مطرح و تاثیرگذار باشیم.
احمدی با بیان اینکه، رتبه علمی ایران در حال حاضر در دنیا 16 است و نسبت به سه سال قبل که رتبه کشور 18 بوده است دو پله ارتقا یافته ایم، افزود: این در حالی است که در حال حاضر به لحاظ تولید و ارائه مقاله و همچنین کیفیت و میزان ارجاع مقالات در منطقه خاورمیانه همچنان مقام نخست و در کشورهای جنبش عدم تعهد بعد از هند، دوم هستیم.
وی افزود: در حوزه دانشگاه ها نیز خوشبختانه وضعیت در سه سال اخیر مناسب بوده به طوری که بر اساس رتبه بندی پایگاه لایدن که دانشگاه های دنیا را ارزیابی می کند، نام چهار دانشگاه کشورمان جزء دانشگاه های برتر آمده است و براساس اعلام پایگاه تایمز و کیو اس، هشت دانشگاه کشورمان در فهرست دانشگاه های برتر آمده اند که در گذشته این چنین نبود.
معاون پژوهشی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری گفت: این وضعیت نشان می دهد که خوشبختانه جهت گیری ما مناسب بوده است و دانشگاه ها به لحاظ کیفیت و کمیت، تلاش خوبی دارند.
وی با بیان اینکه، البته در حوزه ارجاع مقالات نیز رتبه ما در دنیا 22 است و با رکود مواجه نبوده ایم، در عین حال گفت: البته رشد علمی واقعی هنگامی است که با اثرگذاری کیفی علم مواجه شویم، به عبارتی باید این رشد کمی و کیفی مقالات بر تولید فناوری، اقتصاد و ثروت و زندگی روزمره مردم تاثیرگذار باشد و مردم نیز این رشد را احساس کنند.
احمدی با بیان این که ارتباطات علمی با دنیای بیرون یا همان دیپلماسی علمی نیز به عنوان یکی از معیارهای اساسی توسعه علمی برای کشورها مطرح است، گفت: همکاری علمی دانشگاه ها با دانشگاه های خارجی رشد مناسبی دارد و در منطقه نیز نسبت به کشورهای خاورمیانه وضعیت بهتری داریم.
به اعتقاد وی، در مجموع با شرایطی که کشور با وجود تحریم ها و مشکلات اقتصادی با آن مواجه بوده است، روند پیشرفت علمی کشور مناسب بوده است، اما تمرکز بیشتر و افزایش چاپ مقالات علمی کشور در مجلات برتر، برای دستیابی به رشد به خصوص رشد کیفی، مورد اعتقاد و تاکید ما است.
معاون پژوهشی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در ادامه تاکید کرد: جهت گیری این وزارتخانه در همین راستا در جهت افزایش اعتبار بین المللی نشریات و چاپ مقالات در مجلات معتبر و همچنین ثبت اختراعات است.
وی با بیان اینکه یکی از چالش های جدی ما در حال حاضر بحث ثبت اختراع در کشور است، گفت: تعداد مقالات ما وضع خوبی دارد و بر اساس گزارش های اخیر نظام رتبه بندی ‘آی اس آی’ باز هم نسبت به کشورهای دیگر ما پس از چین، روسیه و هند، چهارمین کشور هستیم.