پل کنکوری کنکوری تدریس معلم خصوصی در منزل از ابتدایی تا دبیرستان ریاضی فیزیک زیست در تهران
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ نِدَائِی إِذَا نَادَیتُک وَ اسْمَعْ دُعَائِی إِذَا دَعَوْتُک وَ أَقْبِلْ عَلَی إِذَا نَاجَیتُک فَقَدْ هَرَبْتُ إِلَیک وَ وَقَفْتُ بَینَ یدَیک»[۱].۲۰ دعا خواندن در نماز
۲۰ دعا خواندن در نماز دعا در نماز عشاء
ما در یک روایت داریم که پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: «مَنْ کانَ طَالِباً إلَی اللهِ حَاجَةً فِی أمْرِ دُنیاهُ وَ آخِرَتِهِ فَلْیطْلُبْهَا فِی الْعِشَاءِ الآخِرَةِ فَإنَّهَا صَلاةٌ لَمْ یصَلِّهَا أحَدٌ مِنَ الأمَمِ قَبْلَکمْ» [۲]. اگر کسی حاجتی دارد، چه دنیوی و چه اخروی، آن را در نماز عشای آخر یعنی همین نماز عشایی که ما داریم، از خداوند بخواهد که این نماز عشا را امت های گذشته نداشته اند. من این روایت را برای تکمیل مباحث گذشته خواندم.۲۰ دعا خواندن در نماز
۲۰ دعا خواندن در نماز۲۰ دعا خواندن در نماز
دعای مستجاب بعد از نماز واجب
روایتی از امام صادق (علیه السلام) است که حضرت فرمود: «إنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَرَضَ عَلَیکمُ الصَّلَوَاتِ فِی أَحَبِّ الْأَوْقَاتِ إِلَیهِ فَاسْأَلُوا اللَّهَ حَوَائِجَکمْ عَقِیبَ فَرَائِضِکم » [۳]. همانا خداوند نمازها را در دوست داشتنی ترین ساعات بر شما واجب گردانیده است؛ پس بعد از نمازهای واجب، حاجاتتان را از خدا بخواهید. در اینجا بحث دعای بعد از نماز و تعقیب را مطرح فرموده است. حالا من روی این نکته، نظر دارم و بحث خواهم کرد.
چند روایت با یک مضمون است؛ هم از پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) و هم از امام صادق (علیه السلام) روایاتی داریم که من یکی از آنها را می خوانم: «مَنْ أَدَّی لِلَّهِ مَکتُوبَةً فَلَهُ فِی أَثَرِهَا دَعْوَةٌ مُسْتَجَابَةٌ» [۴]. هر کس نماز واجبی را به جا آورد، در پی او دعای مستجابی دارد. در یک روایت دیگر دارد: «قِیلَ لِرَسُولِ اللهِ أی الدُّعَاءِ أسْمَعُ؟ قَالَ جَوفَ اللَّیلِ الآخِرِ وَ دُبُرَ الصَّلَوَاتِ المَکتُوبَةِ»[۵]. [۵] از حضرت سؤال کردند کدام دعا زودتر به اجابت می رسد؟ مراد از «أسمع» شاید این باشد که کدام دعا زودتر مستجاب می شود. حضرت در پاسخ فرمودند که از نظر زمانی، دعا در آخر شب و از نظر عملی، دعا بعد از نمازهای واجب.۲۰ دعا خواندن در نماز
تأثیر دعا بر نماز۲۰ دعا خواندن در نماز
مطالبی که تا اینجا گفتیم همه نسبت به اثرگذاری نماز بر روی دعا بود. حالا می خواهم یک چیز تازه عرض کنم و آن عکس این مطلبی است که مطرح کردم و شاید شما هم این را نشنیده باشید؛ اثر گذاری دعا بر روی نماز. می خواهم اهمیت دعا را عرض کنم. همه این مطالب تا اینجا این بود که انسان وقتی نماز می خواند، قبل و وسط و بعد از نماز، این بر روی دعای او تأثیر می گذارد و کاربرد دعا را زیاد می کند. روایاتی داشتیم که این ها روی دعا، اثر می گذارد و کاربرد دعا را بالا می برد. امّا از این طرف هم داریم که دعا روی نماز اثر می گذارد. این یعنی چه؟ یعنی روی قبولی نماز تأثیر دارد.
در روایتی از امام صادق (علیه السلام) آمده است که: «قَالَ کانَ أَبِی یقُولُ»؛ حضرت از پدر بزرگوارشان امام باقر(علیه السلام) نقل می فرمایند که ایشان در ذیل این آیه: «فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَک وَ تَعَالَی فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ وَ إِلی رَبِّک فَارْغَبْ » می فرمود: «إِذَا قَضَیتَ الصَّلَاةَ بَعْدَ أَنْ تُسَلِّمَ»، بعد از اینکه نمازت را خواندی و سلام دادی، «وَ أَنْتَ جَالِسٌ»، در حالی که نشسته ای و هنوز بلند نشده ای، «فَانْصَبْ فِی الدُّعَاءِ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ»؛ در دعا کردن برای امور دنیا و آخرتت بکوش! «فَإِذَا فَرَغْتَ مِنَ الدُّعَاءِ فَارْغَبْ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یتَقَبَّلَهَا مِنْک»[۶]. و وقتی که از دعا فارغ شدی، مُلتمسانه از خدا بخواه که نمازت را از تو بپذیرد! عَجَب! پس این دعای بعد از نماز، باعث می شود که خدا نمازت را قبول کند. توجه داشته باشید که ضمیرِ «هَا» در «أَنْ یتَقَبَّلَهَا» به «الصَّلَاة» برمی گردد؛ یعنی اثر دعا بر نماز را مطرح فرموده اند.
حالا این روایت لحن نرمی داشت؛ امّا روایتی داریم که نسبت به کسانی که نماز می خوانند، ولی بعد از آن دعا نمی کنند، لحن تندی دارد. «رُوِی عَنِ النَّبِی أَنَّهُ قَالَ إِذَا فَرَغَ الْعَبْدُ مِنَ الصَّلَاةِ وَ لَمْ یسْأَلِ اللَّهَ تَعَالَی حَاجَةً یقُولُ اللَّهُ تَعَالَی لِمَلَائِکتِهِ» پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود آنگاه که بنده از نماز فارغ می شود و حاجتی از خدا نمی خواهد، خدا به فرشته هایش می گوید: «اُنْظُرُوا إِلَی عَبْدِی»؛ به این بنده من نگاه کنید! «فَقَدْ أَدَّی فَرِیضَتِی»، نماز واجبش را خواند، «وَ لَمْ یسْأَلْ حَاجَتَهُ مِنِّی»؛ امّا از من درخواستی نکرد؛ «کأَنَّهُ قَدِ اسْتَغْنَی عَنِّی»؛ مثل اینکه او خودش را از من بی نیاز می داند که چیزی از من نمی خواهد. چون اگر خودش را نیازمند می دیدید، الآن که به حسب ظاهر، بالاترین عملی را که عبودیت و بندگی در آن جلوه می کند یعنی نماز را به جا آورده است، از من درخواست می کرد. «کأَنَّهُ قَدِ اسْتَغْنَی عَنِّی»؛ مثل اینکه خودش را از من بی نیاز می بیند. «خُذُوا صَلَاتَهُ»، نمازش را بگیرید، «فَاضْرِبُوا بِهَا وَجْهَهُ»[۷]. [۷] نمازش را به صورتش بزنید! این کنایه از عدم قبولی نماز است. خدا می گوید این نماز خواندنت را من نمی پذیرم[۸]. [۸]
دعا یا نماز مستحبی؟
در سنوات گذشته، من یک بحث کلّی را مطرح کردم و آن اینکه در مقایسه بین دعا و نماز مستحب، از نظر فضیلت و محبوبیت عندالله تعالی، کدام یک أفضل است؟ دعا کنم یا نماز مستحبی بخوانم؟ کدام را خدا بیشتر دوست دارد؟[۹] در آنجا من عرض کردم که دعا أفضل است. حالا من در این رابطه که نماز مستحبی بخوانم یا دعا کنم، فقط یک روایت می خوانم که اشاره کرده باشم و رد می شوم. روایت از امام باقر(علیه السلام) است که: «الدُّعَاءُ بَعْدَ الْفَرِیضَةِ أَفْضَلُ مِنَ الصَّلَاةِ تَنَفُّلاً» [۱۰]. دعای بعد از نماز واجب بهتر از نماز مستحبی است. روایت «نصّ» است و دیگر هیچ احتمال مخالفی در آن مطرح نیست. این روایت اشاره به دعای بعد از نماز دارد.
۲۰ دعا خواندن در نماز
اهمیت دعا درنماز
ما حتی درباره «دعای بین نماز» هم روایت داریم که نمازی که وسطش دعا نباشد «ناقص» یا «کال و نارَس» است. میوه باید رسیده باشد تا قابل أکل شود. نماز هم باید قابل پذیرش باشد، تا به کار آید. روایتی است از پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) که حضرت فرمودند: «کُلُّ صَلاة لایدْعَی فِیهَا لِلمُؤمِنِینَ وَ المُؤمِناتِ فَهِی خِدَاجٌ» [۱۱]. نماز بدون دعا برای مؤمنین و مؤمنات ناقص و نارَس است.۲۰ دعا خواندن در نماز
می خواستم این را عرض کنم که آنچه ما در مجموعه دَه ها روایت در باب دعا هنگام نماز داریم، این است که قبل از نماز، در نماز و بعد از نماز به خصوص نمازهای واجب دعا کردن وارد شده و این دعا هم بر نماز اثر می گذارد و هم نماز بر روی آن اثر دارد. این دو بر روی یکدیگر اثر متقابل دارند و هم نماز روی دعا اثر می گذارد که یا مقتضی اش را تشدید می کند، یا آن را به فعلیت می رساند و یا تسریع در اجابت می کند؛ و هم دعا روی نماز اثر می گذارد و باعث می شود نمازت قبول شود و به نمازت مقبولیت می دهد. من مطالب و مجموعه روایاتی که در این باب داریم را خلاصه کردم همه این ها اهمیت دعا را می رساند که من دیگر نمی خواهم وارد شوم.۲۰ دعا خواندن در نماز
تأثیر قرآن بر دعا
عامل دیگری که باز به عنوان عامل اثرگذار بر روی دعا مطرح است، مسأله قرائت قرآن است. من این را که می گویم به خاطر ایام ماه مبارک رمضان است و می خواهم یک مقدار به شما راهکار بدهم و مقید هم هستم که بحث هایم به گونه ای باشد که کارآیی داشته باشد. ما دو دسته روایت داریم که من آن را خلاصه می کنم. در یک دسته از روایات این طور آمده که بعد از ختم قرآن، دعا مستجاب است. انسان اگر یک بار قرآن را ختم کند و بعد از آن دعا کند، دعایش مستجاب است. این هایک دسته از روایاتند. یک دسته دیگر از روایات را داریم که می فرماید یک ختم قرآن لازم نیست، بلکه صد آیه از هر کجای قرآن که بخوانی و بعد از آن دعا کنی، دعایت مستجاب است. البته این ها هیچ کدام با هم منافات ندارد. من حالا به عنوان نمونه به بعضی از این روایات اشاره می کنم.
یک روایت از پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) است که حضرت فرمودند: «مَنْ خَتَمَ القُرآنَ فَلَهُ دَعْوَه مُسْتَجَابَ »[۱۲]. [۱۲] هر کسی که قرآن را ختم کند، دعای او پس از تلاوت قرآن مستجاب است. یک تعبیر دیگر به همین مضمون است که: «إنّ لِصاحِبِ القُرْآنِ عِنْدَ کلِّ خَتمَةٍ دَعْوَةً مُسْتَجابَةً» [۱۳]. [۱۳] برای هر صاحب قرآنی، در هر بار ختم کردن قرآن، یک دعای مستجاب هست.۲۰ دعا خواندن در نماز
دسته دوم روایات را که گفتم، مربوط به «صد آیه خواندن» است. عبدالله بن مسعود ایستاده بود و داشت نماز می خواند. پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) هم آنجا تشریف داشتند. عبدالله بن مسعود در نمازش سوره نساء را می خواند؛ تا به آیه صَدُم رسید، پیغمبر وسط نماز به او رو کرد و فرمود زود حاجتت را بخواه! «کَانَ عَبدُاللهِ بنِ مَسعُودِ قَائِماً یصَلِّی فَلَمَّا بَلَغَ المِأ?َ مِنَ النِّسَاءِ قَالَ لَهُ النَّبِی سَلْ تُعْطَ». درخواست کن که الآن به تو می دهند.۲۰ دعا خواندن در نماز
یک روایت از علی (علیه السلام) داریم که حضرت فرمود: «مَنْ قَرَأَ مِائَةَ آیةٍ مِنَ الْقُرْآنِ مِنْ أَی الْقُرْآنِ شَاءَ ثُمَّ قَالَ یا اللَّهُ سَبْعَ مَرَّاتٍ»؛ هر کس صد آیه از قرآن را بخواند از هر کجای قرآن، هر سوره ای و هر جزئی که باشد و بعد از آن هفت مرتبه بگوید«یا الله»، «فَلَوْ دَعَا عَلَی الصَّخْرَةِ لَقَلَعَهَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ» [۱۴]. [۱۴] اگر دعا کند، در صورتی که خدا بخواهد، کوه را از جا خواهد کند. یعنی اگر نفرین کند، به خواست خدا کوه را از جا می کَند[۱۵]. [۱۵] یعنی این دعا این قدر بُرد دارد.۲۰ دعا خواندن در نماز
عرض کردم که ماه مبارک رمضان، هم ماه تلاوت قرآن و بازگو کردن کلام ربّ است و هم ماه سخن گفتن عبد با ربّ است؛ آن هم این همه آثار بر آن مترتّب است که ما هم مفصّل این ها را بحث کردیم. می خواهم این ها را با هم تلفیق کنم. قرآن که می خوانید حواستان جمع باشد. لااقل سوداگر باشید! لااقل حسابگر باشید! از فرصت هایتان استفاده کنید! هم از فرصت زمانی بهره بگیرید که این فرصت عبارت از ماه مبارک رمضان است و ما بعداً وارد بحث خاص آن می شویم؛ هم از فرصت هایی که از ناحیه اعمال به دست شما می رسد، برای اینکه دعاهایتان به اجابت برسد، از این فرصت ها استفاده کنید. چه از نمازهای واجب، چه از قرآن هایی که می خوانید، از همه این فرصت ها کمال بهره برداری را بکنید.
۲۰ دعا خواندن در نماز