پل کنکوری کنکوری تدریس معلم خصوصی در منزل از ابتدایی تا دبیرستان ریاضی فیزیک زیست در تهران
دلیل افزایش ظرفیت تحصیلات تکمیلی چین و آمریکا چیست؟
توسعه علمی پیش‌درآمد توسعه در دیگر عرصه‌های کشور است و رشد دانش‌آموختگان تحصیلات عالی می‌تواند سنگ‌بنای توسعه و تحقق اهداف اسناد بالادستی کشور باشد. از این جهت گسترش مراکز آموزش عالی در سطح کشور و امکان ادامه تحصیل جوانان ایران در گوشه و کنار این سرزمین می‌تواند گام مهمی باشد.
در این میان توسعه در لغت به‌معنای رشد در جهت پیشرفته شدن، قدرتمندتر شدن و بزرگ‌تر شدن است. موضوع توسعه با مولفه‌های زیادی مورد کنکاش و بررسی شده و پایه برنامه‌ریزی‌های بلندمدت بسیاری از دولت‌هاست. این مساله سال‌هاست که در کشورهای در حال توسعه به آن پرداخته شده، اما شاید در ایران کمتر به آن پرداخته شده است.
هرچند در ایران هم این موضوع به‌عنوان یکی از محورهای اصلی اسناد بالادستی مطرح است. درواقع اسناد بالادستی ایران ازجمله برنامه‌های پنج‌ساله توسعه و سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ نیز برمبنای مولفه‌های توسعه تنظیم شده است. مهم‌ترین فاکتوری که در این اسناد به آن توجه و پرداخته شده است، توسعه آموزش عالی به‌صورت عام و توجه به تحصیلات تکمیلی به‌صورت خاص است.
اما در این میان آنچه باید به آن توجه شود تعداد دانشجویان در مقطع تحصیلات تکمیلی است؛ به اذعان بسیاری از کارشناسان آموزش عالی کشور توجه به کیفیت آموزش در سطح تحصیلات تکمیلی نمی‌تواند ما را از اهمیت توجه به کمیت غافل کند؛ چراکه طبق بررسی‌ها در کشورهای توسعه‌یافته یا در حال توسعه، تعداد دانشجویان در این مقطع از سایر کشورها پیشی گرفته است.
این موضوع آنقدر در کشورهای توسعه‌یافته اهمیت پیدا کرده است که سرمایه‌گذاری‌های بسیاری را صرفا در حوزه تاسیس دانشگاه و افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان انجام داده‌اند.
افزایش تعداد دانشجویان در حالی از سوی کشورهای توسعه‌یافته دنبال می‌شود که چند سالی است وزارت علوم، تحقیقات و فناوری سیاست ممنوعیت ایجاد رشته‌محل جدید در مقطع دکتری را در دستورکار قرار داده است. براساس بخشنامه ابلاغی به دانشگاه‌های کشور در سال جاری، هیچ دانشگاهی حق ایجاد رشته جدید دکتری ندارد! وزارت علوم تعداد بالای دانشجویان ارشد را یکی از دلایل این تصمیم می‌داند.
این تصمیم وزارت علوم در حالی است که با مطالعه رشد علمی کشورهای مختلف می‌توان فهمید تعداد دانشجویان در این مقطع با افزایش و توسعه علمی آنها رابطه مستقیم دارد. نباید فراموش کرد که تحصیلات تکمیلی در ذات خود کیفیت ایجاد می‌کند و توسعه کیفی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌هاپیش‌شرط تحقق اسناد بالادستی در توسعه علمی و فناوری کشور است و تداوم شتاب علمی کشور که مورد تاکید رهبر معظم انقلاب است، با کاردانی و کارشناسی امکان‌پذیر نیست.
نکته مهم دیگری که شاید مسئولان وزارت علوم آن را فراموش کرده‌اند، حضور هیات‌علمی توانمند برای توسعه و رشد علمی است. تربیت اعضای هیات‌علمی توانمند نیز بدون توسعه تحصیلات تکمیلی و دانش‌آموختگان این مقطع میسر نخواهد بود.
در حال حاضر حدود چهارمیلیون دانشجو در کشور مشغول به تحصیل هستند و به گفته مسئولان آموزش عالی، نسبت استاندارد استاد به دانشجو یک به ۲۰ است؛ بنابراین آموزش عالی کشور به ۲۰۰ هزار عضو هیات‌علمی نیازمند است، عددی که تا رسیدن به آن راه زیادی باقی است.
ثابت‌کردن این ادعا سخت نیست؛ با نگاه کوتاهی به آمارهای جهانی می‌توان ثابت کرد که بین تربیت دانش‌آموختگان در مقطع تحصیلات تکمیلی و تعداد آنان رابطه مستقیمی وجود دارد. آمارهای پایگاه (SCI mago Jounal & Counry Rank) این ادعا را اثبات می‌کند.
طبق آماری‌های این پایگاه (که رنکینگ علمی کشورها را بررسی می‌کند) آمریکا از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۶ ـ با حدود ۱٫۸ برابر کردن تولیدات علمی خودـ رتبه اول جهانی را حفظ کرده؛ اما این فاصله با کشورهای رتبه بعدی کمتر شده است. یعنی سال ۱۹۹۶ تولیدات علمی آمریکا چهاربرابر تولیدات رقیب رتبه دوم جهانی یعنی انگلیس بود. سال ۲۰۱۶ چین جایگاه دوم را کسب کرد و تولیدات علمی آمریکا نیز در این سال ۱٫۲ برابر تولیدات چین بود.
چین پیشتاز در تعداد دانش‌آموختگان کارشناسی
چین در سال ۲۰۱۰، ۱/۱ میلیون نفر و بیش از چهاربرابر رقم آمریکا مدرک کارشناسی به دانش‌آموختگان اعطا کرده است. چین در سال ۲۰۱۶ نیز ۴٫۷ میلیون دانش‌آموخته در حوزه‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضی (هند رتبه دوم است با ۶/۲ میلیون دانش‌آموخته جدید) را در اختیار داشت؛ در حالی که این رقم در آمریکا ۵۶۸ هزار نفر بود. این آمار در حالی است که طبق آنچه انجمن جهانی اقتصاد گزارش داده است، در چند دهه گذشته این ایالات متحده بوده که بیشترین تعداد دانش‌آموختگان را داشت. پیش‌بینی می‌شود تعداد فارغ‌التحصیلان چین تا سال ۲۰۳۰ با افزایش ۳۰۰ درصدی -در مقایسه با افزایش ۳۰ درصدی در اروپا و ایالات متحده- مواجه شود. تا سال ۲۰۳۰، چین و هند می‌توانند بیش از ۶۰ درصد فارغ‌التحصیلان در اقتصادهای بزرگ را تشکیل دهند.
پیشتازی آمریکا در تعداد دانشجویان دکتری
تعداد دانشجویانی که در سال ۲۰۰۰ در ایالات متحده ثبت‌نام کرده‌اند نیز رشد صعودی داشته است به‌طوری که این تعداد از ۴۷۵ هزار نفر به ۷۸۴ هزار نفر در سال ۲۰۱۳ رسیده است. برخلاف تحصیل در دوره کارشناسی، دانشجویان دکتری علوم و مهندسی ایالات متحده نسبت به چین بسیار بیشتر هستند.
رشد علمی ایران
موضوع رشد و تداوم علمی در کشور آنقدر اهمیت دارد که در سند علم و فناوری، بر توجه ویژه به استعداد و علاقه‌مندی دانشجویان در انتخاب رشته تحصیلی تاکید شده است و افزایش ورود دانشجویان به دوره‌های تحصیلات تکمیلی را خواستار شده است. اما به‌نظر می‌رسد در چند سال اخیر مسئولان توجهی به برنامه‌ریزی برای خروجی‌های دانشگاه نداشته‌اند. این را می‌توان از تصمیم وزارت علوم مبنی‌بر ممنوعیت ایجاد رشته‌محل جدید در مقطع دکتری فهمید!
این در حالی است که مطالعه رشد علمی دانشگاه آزاد اسلامی طی چند سال اخیر نشان می‌دهد این دانشگاه نه‌تنها توجه به کیفیت را سرلوحه امور خود قرار داده است، بلکه با توجه به میزان خروجی خود توانسته است بالاترین رتبه علمی را در میان دانشگاه‌های کشور به دست آورد. دانشگاه آزاد اسلامی این روزها توانسته رتبه ۱۱۱ جهان در پایگاه ESI را ازآن خود کند. شهریور سال ۹۶ بود که خبر رسید رتبه این دانشگاه در پایگاه ESI به ۱۲۹ ارتقا پیدا کرده است اما حالا طبق آخرین به‌روزرسانی پایگاه استنادی ESI، رتبه دانشگاه آزاد اسلامی در این پایگاه از دوازدهم ماه می ۲۰۱۸ به ۱۱۱ جهان ارتقا پیدا کرده است.
البته توجه به توسعه تحصیلات تکمیلی و رشد دانش‌آموختگان آن، به این معنی نیست که نباید از کیفیت غافل شد؛ چراکه دلیل عمده توسعه‌نیافتگی علمی در کشورهای توسعه‌نیافته «بی‌دلیل» و «بی‌کیفیت» بودن توسعه تحصیل در سطوح مختلف تحصیلی است.